Vroege vogel slaapplaatsen.

Aalscholver slaapboom bij de Spieringpolder

Voor het radioprogramma Vroege Vogels gingen we naar late vogels luisteren. Het moest een sfeer-reportage worden over slaap-plaatsen van vogels. Want ook alle vroege vogels gaan later op de dag als het donker wordt slapen. En waar kun je die late vogels het beste horen en zien, op een van de grootste slaapplaatsen in onze regio, in de Biesbosch, de Oude Hardenhoek en omgeving.

Voordat de nacht invalt, verzamelen veel vogels zich in grote groepen, soort bij soort, om vanuit de verzamelplaats naar de slaapplaatsen te vertrekken. De Hardenhoek in de Biesbosch is voor veel vogels een ideale slaapplaats.


de opname loopt

Met name kieviten, spreeuwen, kraaien en kauwen doen dat erg opvallend. Ze vliegen in mooie formaties heen en weer of zoals de kraaien en kauwen dat doen, luidt roepend, zittend bij elkaar op het eilandje in de Hardenhoek of in de toppen van de wilgen en populieren wat verderop. Meeuwen en met name kokmeeuwen komen in enorme groepen aangevlogen, landen op het water en dat is het, geen geluid of mooie fly-by ofzo. Op een van de spaarbekkens vlakbij, slapen meer dan 50.000 kok- en stormmeeuwen.

Aalscholvers doen dat hier wéér anders, naarmate de schemer invalt komen ze een voor een op de slaapplaats aan en gaan dan vlak bij elkaar in een slaapboom zitten. Grote zilverreigers doen dat trouwens ook, alleen komen die erg laat aan, zelfs als het al enige tijd donker is, kunnen ze nog bij hun slaapboom aankomen. De reeds zittende aalscholvers verwelkomen de nieuw gearriveerde vogels met een soort rauw krassend geluid of roep. En kleine zwanen komen als allerlaatste in een flinke groep aangevlogen en landen midden op het water. Het geluid van de zwanen is prachtig en klinkt zelfs opgewekt vrolijk en eenmaal geland, verstomt het geluid snel en wordt het rustig, tijd om te slapen.

Dit ritueel en volgorde van soorten staat vast. Waarom dat zo gebeurt is gissen. Van zangvogels is dit gedrag niet bekend, die gaan ieder voor zich een slaaplekje zoeken en dat kan bijvoorbeeld ook elke nacht hetzelfde nestkastje zijn. In onze tuin hangt zo'n winters slaapkastje, leeg, maar met volop poepjes op de bodem, lekker beschut en erg veilig.

Wil je de uitzending van Vroege Vogels, Slaapplaatsen in de Biesbosch beluisteren; klik op de link;
https://www.nporadio1.nl/vroege-vogels/onderwerpen/488685-impressie-slaapplaats-biesbosch-2-delen

Ontmoeting met de burgemeester.

grote burgemeester, 2e winterkleed

Gisteren heb ik de edelachtbare, de grote burgemeester van Waalwijk ontmoet. Op de vuilnisbelt nota bene, want daar scharrelt deze burgemeester alweer een weekje rond. Het is verre van een idyllisch plekje en dat doet toch heel wat af aan deze mooie ontmoeting met een voor mij nieuwe vogelsoort. Ik plaats nieuwe ontmoetingen met zeer zeldzame vogelsoorten liever in een mooie groene, stille of waterrijke omgeving maar deze grote burgemeester denkt er duidelijk anders over. Gemengde gevoelens dus.

In de winter zakken ze van de noordelijke poolgebieden en Spitsbergen af naar het zuiden en zijn er slechts enkelen in Nederland te vinden, langs de kust en soms ook in het binnenland en nu zelfs tot in Waalwijk toe. Er is ook van bekend dat ze graag op een vuilnisbelt rondhangen, lekker makkelijk voedsel zoeken en vinden en dat doet deze vogel in zijn 2e winterkleed dan ook.

Het viel trouwens nog niet mee om deze burgemeester uit de grote groepen meeuwen te vissen. De vele meeuwen, kokmeeuwen en zilvermeeuwen in alle kleden, vliegen steeds opnieuw op, als de bulldozer weer een hoop rommel verschuift. Als het weer even rustig is, zakt alles achter de hoge muren van het bedrijf en is alles uit zicht. Dan is het afwachten tot ze de lucht weer worden ingejaagd en wordt de meute snel met de verrekijker gescand. Geen zwarte handpennen of staarttekening want dan is het een ander lid van de larus familie.

Deze grote burgemeester is namelijk lid van het geslacht larus, net als alle grote meeuwen die bij ons voorkomen. Denk dan bijvoorbeeld aan pontische- geelpoot-, storm-, zilvermeeuw, kleine en grote mantelmeeuw en natuurlijk de kleine burgemeester. Hij verkeert hier in Waalwijk dus in goed gezelschap al zie ik hem liever vertrekken naar het poolgebied, een omgeving die beter bij hem past.

Wil je meer weten van de edelachtbare Larus hyperboreus, klik dan op de link;
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/grote-burgemeester

Grote gele kwikstaart gespot.

vrouwtje grote gele kwikstaart

Een typische wintergast in de Oranjepolder tegenkomen is altijd speciaal, zeker als het deze keer de grote gele kwikstaart betreft. Op de een of andere manier is het slootje langs de ijsbaan erg aantrekkelijk voor dit vogeltje want zij vliegt hier, als ik daar langs kom, regelmatig op. Het is een vrouwtje want de gele kleur is niet echt uitgesproken en is alleen aan de onderzijde flauwtjes te zien. Het mannetje is veel feller geel gekleurd en dat verschil met een vrouwtje is best groot. De grote gele kwikstaart heeft donkere bovendelen en een brede witte streep over de vleugel. 

Ik vermoed dat het snel stromende water en de modderige oever van dit slootje nog het meest lijkt op haar leefgebied in oost Nederland en met name Limburg of nog verder weg Duitsland in. De grote gele kwikstaart heeft een voorkeur voor snelstromende beekjes en broedt ook langs de oevers van die beekjes. Onze grote gele kwikstaarten trekken veelal naar het zuiden en noordelijke vogels overwinteren hier bij ons. Dus deze wintergast voelt zich bij dit slootje nog het meest thuis.


donkere bovenzijde

Dat het hier om een grote gele kwikstaart is zeker omdat, en dat wordt ons makkelijk gemaakt, de gewone gele kwikstaarten in de winter wegtrekken. Gele kwikstaarten verblijven in de winter in Afrika en overwinteren niet in Nederland. De gele kwikstaart heeft trouwens ook ander leefgebied dan de grote gele kwikstaart. De gewone gele kwik zit graag op akkers  en broedt daar ook. In de Oranjepolder broedt elk jaar een koppel langs de Vissersweg en in de Gecombineerde Willemspolder broeden ook enkele koppels gele kwikken.

De grote gele kwik in de polder is niet heel erg schuw, vliegt wel op maar gaat ook weer vlug zitten. Altijd in de slootkant, nooit op de wei ernaast. Vliegt soms door naar de volgende sloot maar komt ook weer snel terug want in die andere sloten stroomt het water niet zo als in de sloot van IJsco, de schaatsvereniging.

Wil je meer weten van de grote gele kwikstaart, klik dan op de link;
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/grote-gele-kwikstaart

Ross' gans

sneeuwgans, 2011 Spieringpolder 

Vorig jaar twijfelde ik of ik wel naar Strijbeek moest rijden om daar de zeldzame Ross' gans te zien. Deze gans komt uit Noord Amerika en is tijdens de trek waarschijnlijk verkeerd gevlogen. Heel af en toe komt zo'n vogel in Europa terecht en blijft hier dan in de winterperiode hangen. Dat gebeurt meestal na een stormachtige periode met lage drukgebieden in het noorden. Na een paar weken vertrekt deze gans dan weer en wie weet vindt hij de weg weer terug naar huis en dat gebeurde ook in Strijbeek, twee weken later was hij weg en was ik te laat.

Maar als zoiets in de Biesbosch neerstrijkt is dat toch even een ander verhaal. Afgelopen weekend werd een Ross' gans ontdekt in de Biesbosch. Het was ook nog eens zo dat ik op dat moment in de Biesbosch was, zelfs in het gebied waar deze zeldzaamheid rondhing en hem niet gezien heb. Op zich was dat niet vreemd want in de hele Noordwaard stond een flinke laag water waardoor de vele duizenden, zo niet tienduizenden vogels verspreid zaten. Geen schande dus om deze Ross' gans te missen. Ik zag hem dinsdag alsnog en kon de verschillen met een sneeuwgans niet ontdekken.



Ross' gans in de polder Donderzand 15-1-2019

Jaren geleden zat meer dan een jaar een sneeuwgans in de Noordwaard en dat beest heb ik dan ook vaak gezien. En daar lijkt de Ross' gans nog het meest op. Allebei spierwit met zwarte handpennen en een rode snavel en rode poten. De Ross'gans is bijna de helft kleiner dan de sneeuwgans en er zit nog een klein verschilletje in de snavelkleur en tekening maar dat is op deze afstand onmogelijk te zien. De Ross' gans wordt daarom ook wel eens de kleine sneeuwgans genoemd.

De sneeuwgans die in 2011-2012 in de Biesbosch verbleef, had het hier enorm naar zijn zin en had het gezelschap van een grote groep boerenganzen gekozen. Heel slim van deze gans want tussen al die dikke witte ganzen viel hij amper op. Helaas voor deze gans is het in mei 2012 gruwelijk misgegaan en is de gans bij de veerpont naar Dordrecht doodgereden. Heel jammer want het was een echte wilde sneeuwgans en dat moet van deze Ross' gans nog maar blijken.

Wil je meer weten van de spierwitte Ross' gans, klik dan op de link;
https://www.dutchavifauna.nl/species/ross%27_gans

Kolonievogels.

de nieuwe aalscholverkolonie met 7 nieuwe nesten

Zomaar uit het niets ontstaat een nieuwe kolonie aalscholvers. Hoe werkt dat nou? Dat vraag ik mij de laatste dagen steeds af. Tijdens de slaapplaatsinventarisatie bij Het Gat van den Ham bij Lage Zwaluwe zag ik aan de overkant van de rivier 7 bijna afgebouwde nesten in een grote wilg. Geen boom maar een wild uitgegroeide wilgenstruik precies op de oever zodat veel takken ook overhangen boven het water. Hoog genoeg en zeker ook veilig genoeg want je kunt er eigenlijk over land niet komen.

Onder, op de basaltkeien van een krib zaten keurig op een rij, bijna twintig aalscholvers. Sommige vogels hadden al een mooie witte broedvlek op de flanken en zijn er, zo te zien, klaar voor. Dat moet ook wel want het broedseizoen van aalscholvers begint een dezer weken en na de 15e, de datumgrens, kun je spreken van broedgevalletjes.

een mooi rijtje aalscholver op de krib

Al zeker zes jaar kom ik op deze plek en nooit eerder zaten daar aalscholvers. Ze moeten zich ergens van een kolonie afgesplitst hebben of is het een kolonie die gedwongen werd een nieuwe nestboom te zoeken omdat de oude omgewaaid was. Het blijft gissen. Meestal gaan de bomen waar aalscholvers in nestelen of slapen op den duur dood. Ze worden zeg maar, doodgescheten. De enorme hoeveelheid zure mest is de bomen op den duur fataal. Dus het lot van deze boom is met de komst van deze groep vogels ook bezegeld.

Niet veel verder, bij de Onderplaat bij Drimmelen is een slaapplaats van aalscholvers. Ongeveer 50 aalscholvers slapen daar en ik vermoed dat ze uit deze groep afkomstig zijn. Waar ze voorheen hun nestboom hadden is mij onbekend en het zullen vrijwel zeker Biesbosch vogels zijn die verhuisd zijn. Het is uitgesloten dat dit nu in een keer een hele nieuwe club aalscholvers is, die hier voor het eerst neergestreken is.

Het is zeker interessant om deze kolonie de komende weken eens nader te bekijken en de ontwikkelingen op de voet te volgen. Komen er nog nesten bij, er zitten immers 20 aalscholvers op de krib, en worden alle nesten bezet en vliegen hier straks weer 10 of 20 of meer jonge aalscholvers uit?

Wil je meer weten van deze zwarte koloniebroeder, klik dan op de link;
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/aalscholver

Hernieuwde kennismaking.

Bijschrift toevoegen

Een hernieuwde kennismaking met een vogel door de vele ringprojecten in de vogelwereld. Afgelopen week ontmoette ik in de Willems-polder kleine zwaan 285E geel en deze vogel was hier ook al eens in januari 2017. Vandaag nog zo'n hernieuwde kennis-making met een grote canadese gans C93 groen.

Deze mannetjes gans zat hier ook al in 2017 en is geboren in 2015 en geringd in Den Bosch en is een echte Brabo. Deze gans scharrelt al bijna vier jaar in Brabant rond en is pas een keer even in Zuid Holland gezien. Een honkvast beest dat al sinds juni 2016 in de Noordwaard zit. Niet echt een avontuurlijk beest terwijl ganzen over het algemeen erg reislustig zijn.

Bijschrift toevoegen

Nee dan die kleine zwaan 285E geel, overigens ook een mannetje, dat is een heel ander verhaal. Deze zwaan is geboren in januari 2017 en vliegt elk jaar met alle gevaren van dien tussen Oosterhout en Siberische toendra heen en weer. Drie maanden heen en drie maanden terug, drieduizend kilometer enkele reis. We zien ze pas in Oosterhout als de fonteinkruidknolletjes in de randmeren en Veluwemeren op zijn en overschakelen op het proteïnerijke raaigras in de Willemspolder.

Geen groot nieuws maar voor mij wel heel erg interessant om die levensloop van deze vogels in te zien. Het aflezen van halsbanden en pootringen is een sport of hobby apart en dankzij de inzichten die de levenslopen geven kun je vogels herkennen. Hoe zou je anders ooit een vogel na enkele jaren kunnen herkennen? En dat is natuurlijk ook de insteek van de onderzoekers, waar spookt dat beest rond?

De volgende stap is de halsband met GPS zender, nog meer data en zelfs inzichten in het gedrag van een vogel per half uur. Eten, slapen, vliegen, waar, hoe laat etc. etc. alles is uit te lezen en levert zoveel informatie op, waardoor we exact weten hoe het leven van zo'n vogel in elkaar zit. Maar voor mij is het weerzien met een vogel met halsband meer dan genoeg en daar word ik werkelijk blij van en voel ik me ook een verbonden met de vogel. Het wordt een beetje je vriend.

Maak eens een account aan op www.geese.org en meld eens een ring of halsband en er gaat een hele nieuwe wereld voor je open.

Wordt het bos al wakker?

een mooi stukje bos

Voor de zwarte spechten gaat het broed- seizoen voorzichtig aan beginnen met wat territoriale schermutselingen en vooral veel geroep. Zij zijn niet de enigen, alleen gaat dat overdag een stuk rustiger, ik heb het dan over de uilen in de Boswachterij. De bosuilen zitten over een paar weken alweer op eieren en niet lang daarna doen de ransuilen hetzelfde. Om van de balts en zang van de uilen wat mee te krijgen, moet je nu na zonsondergang in het bos zijn. Met name de bosuil heeft een mooie roep die overigens het hele jaar wel eens te horen is. Afgelopen zomer hoorden we in augustus op ons vakantieadres aan de kust bij Schoorl elke nacht bosuilen roepen.

de bosuil kijkt alert in mijn richting

De bosuil die ik wekelijks in de Boswachterij in steeds dezelfde boom zie zitten, zal daar vermoedelijk ook gaan broeden. Ik vermoed namelijk dat het een vrouwtje is. Bosuilen zijn strikte standvogels en ook nog eens afhankelijk van een relatief klein gebied. Ik maak me erg zorgen om deze uil omdat steeds meer mensen het beest weten te zitten en de kans op verstoring steeds groter wordt. Het is een compleet ander verhaal als de roestplaats van de ransuilen. Elke winter zitten de ransuilen van november tot februari in dezelfde boom en zijn inmiddels een toeristische attractie geworden. Ook jammer voor de rust van deze vogels maar hier loop je geen risico op verstoring van broedende ransuilen omdat ze na februari elders hun goed verborgen broedterritorium innemen.

een roestende ransuil

De bosuilen doen het goed in de Boswachterij en er zitten vermoedelijk 6 broedparen. De tellers van Nieuwe Vogelatlas van Nederland hebben hier 3 jaar lang rondgelopen en geïnventariseerd. Het aantal is dus niet uit de lucht gegrepen. Bosuilen jagen voornamelijk op bosmuizen en kleine zang-vogeltjes en dat doen ze vanaf een lage zitpositie, een omgevallen boom, stronk of verhoging in het landschap. De hoogte varieert van een halve meter tot een meter of drie boven de grond, voorwaarde is een goede aanvliegroute.

Dat heb ik nog niet meegemaakt maar wie weet wat ik op mijn vroege vogelwandelingen nog ga zien. Afgelopen jaar werd ik in hetzelfde gebied al twee keer getrakteerd op een aanwezige boommarter en vrijwel elke keer op een havik en laten die twee nou ook nog eens de grootste bedreiging van de bosuil zijn.

En het zijn niet alleen de natuurlijke vijanden die een bedreiging vormen. Ik denk dat wij met onze kijkers en fototoestellen voor de bosuil een grotere bedreiging zijn.

Vroege zwarte specht.

volwassen zwarte specht
(witte iris)

Vanmorgen hoorde ik in de Boswachterij Dorst verschillende zwarte spechten roepen. Het viel op dat het niet een specht was maar meerdere. Op een gegeven moment wist ik zeker dat ik te maken had met zeker drie verschillende spechten omdat ze tegelijkertijd riepen. Ik hoorde zowel de voorjaarsroep als de zitroep en zag op een gegeven moment twee zwarte spechten overvliegen terwijl ik ook nog een derde zwarte specht hoorde roepen.

Opvallend omdat ik het idee had dat deze vogels pas over een paar maanden actief zouden worden. Het voorjaar is immers nog ver weg. Maar de zwarte specht is een uitzondering in het spechtenwereldje. Alle andere spechten, de kleine-, middelste- en grote bonte specht beginnen pas over enkele maanden aan hun broedseizoen. De zwarte specht is wat dat betreft een uitzondering want die begint in maart al aan zijn broedseizoen en de territoriale schermutselingen zijn nu al volop gaande.

Echt fel gaat het er niet aan toe want het kan zelfs zijn dat de verschillende territoria elkaar overlappen maar helemaal onopgemerkt laten ze dat ook weer niet gebeuren. Enkele jaren geleden maakte ik dat ook al eens mee toen in de Boswachterij maar liefst vier zwarte spechten op een oude boom zaten en elkaar dreigend aankeken en onrustig van positie wisselden. Een mooi schouwspel waar de spechten om de stam heen draaiden en elkaar in de gaten hielden. Er werd niet gevochten alleen gekeken.

Boswachterij Dorst, leefgebied van de zwarte specht

Het is lastig om te zeggen om hoeveel territoria in de Boswachterij het nu werkelijk gaat. Het gebied van een koppel zware spechten is enorm en is meer dan 100 hectare groot. Op basis van deze gegevens en de tellingen voor de nieuwe vogelatlas van Nederland zou het om ongeveer 6 territoria kunnen gaan. Een flink aantal maar dat is ook wel nodig ook want de bedreigingen zijn natuurlijk niet gering. Met name het broedsucces van de havik speelt hier een rol in want van die rovers heeft de zwarte specht wat te duchten. In ieder geval is het startsein voor een nieuwe generatie zwarte spechten gegeven.

Wil je meer weten van deze verborgen levende houthakker, klik dan op de link;
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/zwarte-specht

Klapekster in de Biesbosch.

klapekster in de Noordwaard

In de afgelopen jaren moest ik het doen zonder ook maar een waarneming van een klapekster. Ze werden maar sporadisch waargenomen en meestal niet bij ons in de buurt. Jaren geleden zat in de winter nog wel eens een klapekster in de boswachterij Dorst en was een waarneming van een klapekster in de Biesbosch bijna een vaste waarde te noemen. Zo zijn nog wel een paar "hot spots" te noemen. Of de winters waren in het noorden niet streng genoeg en hadden ze daar voldoende voedsel tot hun beschikking, of namen de aantallen klapeksters dramatisch snel af, ik weet het niet.
Maar deze winter zitten alweer een paar weken twee klapeksters in de Biesbosch. Een exemplaar is in de buurt van het visarenden nest te vinden en het andere exemplaar zit op een van de eilandjes van de Catharinaplaatjes. Leuk om te weten maar daarmee heb je ze nog niet zomaar gezien. Ook al hebben die beestjes de gewoonte om in de top van een struikje te gaan zitten en vallen ze met hun witte verenpakje al van ver op. Je moet echt goed speuren en dat heb ik de afgelopen tijd ook steeds gedaan en elke keer als ik in de buurt van een van de stekken was, loerde ik langs alle struiken, boompjes en zelfs rietkragen maar zag geen klapekster.

een sprookjesachtige winterse Noordwaard

Zoals altijd wordt geduld beloond en lukte het mij om binnen twee dagen allebei de klapeksters in beeld te krijgen. De klapekster bij het visarenden nest was de meest relaxte vogel van de twee. Die leek wel vastgeplakt op een tak te zitten en was ook nog eens redelijk goed op de foto te zetten ook al was de afstand serieus.

De naam doet denken aan een zekere verwantschap aan een ekster maar niets is minder waar. De klapekster is nauw verwant aan de klauwier en als je goed kijkt, is zijn bouw en uiterlijk hetzelfde. Alleen de kleur van de veren verschilt.

Wil je meer weten van dit gemaskerde rovertje, klik dan op de link
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/klapekster